Fibromyalgie is een chronische aandoening die gepaard gaat met veel pijn overal in je lichaam, vermoeidheid en overgevoeligheid. Naast de lichamelijke klachten ervaren veel mensen met fibromyalgie ook een verhoogde staat van alertheid: dit wordt hypervigilantie genoemd. Alsof je lichaam altijd ‘aan’ lijkt te staan. Maar wat is hypervigilantie precies, en waarom komt dit zo vaak voor bij fibromyalgie?
Wat is hypervigilantie?
Hypervigilantie is een staat van overmatige alertheid en verhoogde gevoeligheid voor mogelijke bedreigingen, waarbij iemand constant op zijn hoede is, ook als er geen direct gevaar is. Vaak is het een gevolg van trauma en het leidt tot stress, angst, concentratieproblemen en slaapstoornissen. Het wordt gezien als een ontregeling van het zenuwstelsel, doordat het continu in een verhoogde staat van paraatheid is. Je lichaam en geest zijn als het ware constant op zoek naar signalen van gevaar, pijn of ongemak (niet altijd reΓ«el). Je brein en lijf kunnen dus nooit Γ©cht rust vinden.
Het komt vooral voor bij psychologische aandoeningen zoals angststoornissen, PTSS en schizofrenie, maar ook bij stress gerelateerde klachten zoals burn-out en depressie, maar dus ook bij fibromyalgie.
Dit kan zich uiten in:
Overmatige gevoeligheid voor prikkels (licht, geluid, aanraking)
Snel schrikken
Gespannen zijn
Moeite met ontspannen
Voortdurende focus op lichamelijke signalen en pijn
Gevoel altijd aan te staan
Géén gevoel van rust
Verminderd herstelvermogen
Mogelijke symptomen:
Overmatige schrikreacties (onverwachte geluiden of bewegingen)
Prikkelbaarheid (snel geΓ―rriteerd, gefrustreerd of boos)
Concentratieproblemen (door constante interne onrust)
Slaapproblemen (door verhoogde alertheid en spanning)
Agitatie (gejaagd of onrustig gevoel)
Verminderd welzijn (verstoort het mentale herstelvermogen)
Productiviteit vermindert
.
Waarom komt hypervigilantie voor bij fibromyalgie?
Er is nog veel onderzoek gaande (Γ©n nodig, ook naar fibromyalgie zelf), maar wetenschappers denken dat hypervigilantie een belangrijke rol speelt bij het ervaren en verergeren van de pijnklachten bij fibromyalgie. Enkele mogelijke verklaringen hiervoor zijn:
Veranderde pijnverwerking in de hersenen – Mensen met fibromyalgie hebben vaak een overactief pijnverwerkingssysteem. Normale prikkels (zoals lichte aanraking) worden daardoor sneller als pijnlijk ervaren. Dit kan leiden tot een vicieuze cirkel: hoe meer aandacht er naar de pijn gaat, hoe sterker de pijn wordt waargenomen.
Chronische stress respons – Het lichaam van mensen met fibromyalgie staat vaak in de ‘fight or flight’ modus (ofwel vechten of vluchten). Deze voortdurende stressreactie zorgt ervoor dat het zenuwstelsel overactief blijft, waardoor het moeilijker is om te ontspannen.
Slaapstoornissen en (over)vermoeidheid – Slechte nachtrust, wat veel voorkomt bij fibromyalgie, kan hypervigilantie versterken. Wanneer je moe bent, raakt je brein sneller overprikkeld en vergroot dit de kans op overmatige alertheid. Het houdt elkaar in stand.
Psychologische factoren – Angst voor pijn of het vermijden van activiteiten uit vrees voor verergering van pijn en vermoeidheidsklachten kan de hypervigilantie versterken. Je lichaam blijft alert om mogelijke ‘dreigingen’ (zoals pijn in dit geval) op te sporen.
.
Gevolgen van hypervigilantie
Hypervigilantie kan het dagelijkse leven flink beΓ―nvloeden. Het zorgt niet alleen voor meer spanning en stress, maar het kan onder andere ook leiden tot:
Verergering van pijnklachten
Moeilijker kunnen slapen of ontspannen
Concentratieproblemen (fibro fog)
Sneller uitgeput raken
Vermoeidheid/oververmoeid
.
Wat kun je doen tegen hypervigilantie?
Hypervigilantie is niet iets wat zomaar verdwijnt. Er zijn echter wel manieren om het zenuwstelsel wat meer te kalmeren en beter met prikkels om te leren gaan. De eerste stap is professionele hulp zoeken bij therapieΓ«n zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), EMDR of mindfulness-gerichte therapie zoals MBSR. Deze helpen bij het reguleren van stress en het verwerken van trauma. Zelf kun je ademhalingsoefeningen doen, yoga, lichaamsgerichte therapie en mindfulness oefenen om je brein wat te kalmeren en de focus te verleggen van gevaar naar het nu.
Professionele hulp:
Cognitieve gedragstherapie (CGT)
EMDR-therapie
Mindfulness gebaseerde therapieΓ«n (zoals MBSR)
Lichaamsgerichte therapieΓ«n (zoals somatic experiencing)
Zelfzorg & ontspanningstechnieken:
Ademhalingsoefeningen
Yoga en beweging
Mindfulness
Contact maken met je zintuigen (muziek luisteren, geuren, aanraking)
Β Sociale connectie (vrienden en/of familie)
Afleiding (wandelen in de natuur, film kijken, tekenen, schilderen)
Pacing (activiteiten spreiden en balans houden)
Prikkelarme rustmomenten (bewust tijd nemen om prikkel te verminderen – donkere kamer, stilte)
.
Wat merk ik ervan?
Zoals je misschien wel weet heb ik sinds 2017 de diagnose fibromyalgie en kan mij, helaas, heel goed vinden in hypervigilantie. Ik weet ook pas sinds kort dat er een echte term voor is. Mensen met fibromyalgie zitten vrijwel altijd in high-alert (fight or flight modus) en daar verweet ik mijn overmatige schrikreacties aan. Zo schrik ik van de simpelste dingen: de deurbel die gaat, telefoon die afgaat, Wessel die ineens niest. Hierdoor is het niet alleen altijd druk en onrustig in mijn hoofd, maar merk ik ook dat ik een hogere spierspanning heb continu in mijn lijf, wat weer leidt tot meer pijnklachten.
Was jij al bekend met de term hypervigilantie? En fibromyalgie?
